ProRail zet in op modulair, circulair en energieneutraal bouwen

ProRail beheert circa 1.500 onbemande railgebonden gebouwen in Nederland. Deze gebouwen zijn cruciaal voor het spoor en huisvesten alle techniek die nodig is om treinen te laten rijden. Tot op de dag van vandaag worden deze gebouwen ontworpen op aangeven van de gemeentelijke Adviescommissie Ruimtelijke Kwaliteit, wat in 1.500 unieke gebouwen heeft geresulteerd. Een kostbare, vaak niet circulaire en zeker geen energieneutrale manier van werken. Reden voor ProRail om in de vervangingsopgave in te zetten op een modulair systeem dat circulair, biobased, energieneutraal en natuurinclusief is en met haar variëteit qua looks in alle 250 gemeenten waarin deze railgebonden gebouwen staan passen bij de leefomgeving.

In gesprek met Stijn Debets, Systeemspecialist bij ProRail.

“Onze nieuwe modulaire, circulaire en energieneutrale railgebonden gebouwen dienen verschillende doelen. We onderscheiden onder meer de snelheid in de komende vervangingsopgave. Werkzaamheden aan en langs het spoor vinden veelal in het weekend en in de nacht plaats. Dat heeft invloed op de capaciteit, op de kosten, maar ook op mankracht. Bouwen voor het spoor, maar dan in een fabriek en tijdens kantooruren is voordeliger én prettiger voor de vakmensen die het werk uitvoeren.”

Legolisering van railgebonden gebouwen

De railgebonden gebouwen van ProRail worden vanaf 2027 opgebouwd uit één of meer modules die als legostenen worden gekoppeld. Als op een zeker moment grote technische componenten vervangen moeten worden, is het niet meer nodig om het hele gebouw aan te passen of te vervangen. Het is dan alleen nog een kwestie van de module met oude techniek te verwisselen door een module met nieuwe techniek. “Tot nu toe bouwden we gebouwen zo’n dertig procent groter dan nodig. Dat deden we om te anticiperen op eventuele toekomstige aanpassingen in de techniek. Met deze modulaire opbouw is dat niet langer nodig. Er kan immers altijd bijgeplaatst worden. Een ander voordeel van modulariteit is een eventueel verlies bij brand. Bestaande gebouwen moeten na een grote brand geheel vervangen worden. Omdat tussen de nieuwe modules ruimte bewaard blijft, wordt brandoverslag voorkomen. Dat betekent dat we zowel de impact als de kosten voor vervanging verkleinen. Ik noem ook graag de mogelijkheid van just-in-time vervanging. De impact bij vervangen van railgebonden systemen vraagt om het clusteren van vervangingen, juist omdat dit type werkzaamheden nu nog veel tijd kost. De nieuwe modules maken het mogelijk pas te handelen wanneer de noodzaak daar is. De modules zijn al gevuld en getest. Loskoppelen en een nieuwe module aankoppelen is zo gepiept.”

Statiegeldkratje

Ook het Klimaatakkoord en de beoogde groei in 2030 -maar liefst dertig procent- gaven de gewenste duw in de rug. “We hebben de ambitie om meerwaarde te leveren. Voor gebruikers van het spoor en voor de omgeving. Hiermee doel ik zowel op ruimtelijke inpassing waar iedere Adviescommissie Ruimtelijke Kwaliteit blij mee is als op duurzaamheidsdoelstellingen. ProRail moet in 2030 energieneutraal zijn en een MKI-reductie van 55% ten opzichte van 2015 behalen en in 2050 moeten we volledig circulair en CO₂-neutraal bouwen. De ontwikkeling van een nieuwe generatie van duurzame technische gebouwen past bij deze doelen. Ik zie dit systeem als een statiegeldkratje. Na de startperiode -waarin we flink productie moeten draaien- zijn we dankzij onze voorraad in staat modules te vervangen en deze in onze werkplaats opnieuw in te richten. Zo houden we onze gebouwen als een statiegeldkratje in het systeem.”

Prototype

ProRail heeft inmiddels een prototype ontwikkeld. Dit prototype staat op de binnenplaats van het hoofdkantoor van ProRail in Utrecht. Het gebouw is gemaakt van biobased en circulaire materialen en dient als proeftuin voor verdere ontwikkeling. Aan dit gebouw worden ook de eerste vier standaard gevelafwerkingen gepresenteerd, waar gemeentes kunnen komen kijken. Een railgebonden gebouw kan uit verschillende modules opgebouwd zijn, maar heeft straks altijd een doorlopende gevel. Van de buitenkant ziet het er dus uit als één gebouw. De gekozen ontwerpen voor de gevelafwerking verschillen in zowel patroon als kleur, zodat het gebouw altijd aansluit op de omgeving. Het circulaire en natuurinclusieve karakter van het gebouw komt terug in het gevelontwerp. Hierbij wordt altijd gekozen voor materialen die biobased, circulair en/of duurzaam geproduceerd zijn en ruimte bieden aan nestelende fauna. Dat met deze gevels  de aantrekkingskracht voor graffitispuiters wordt ingeperkt, zal voor veel gemeenten de kers op de taart zijn.

Deze gevels zijn ontworpen door Studio Marco Vermeulen, Superuse Studios en Cepezed.

“Het prototype is al voor 70% losmaakbaar. Een geweldige stap naar volledige losmaakbaarheid en circulariteit. Het gebouw krijgt bovendien een kruipruimte bóven de grond wat betekent dat we geen waterdichte betonnen kruipruimte meer nodig hebben. De modules krijgen een gezamenlijke gevel waarmee we het beeld schetsen dat het één object is, maar in feite heeft een module dus een dubbele gevel. Hiermee beperken we warmtetoetreding en hoeven we minder koelinstallaties te plaatsen. De groendaken met waterretentie dragen ook significant bij aan het beperken van koelbehoefte.”

Innovatieproject

In Den Haag Noord wordt het eerste modulaire en circulaire onderstation van ProRail gebouwd. Hiervoor worden de modules in een werkplaats gebouwd en daar ook voorzien van alle  benodigde technische installaties. Voordat de modules worden verplaatst naar de definitieve locatie naast het spoor, wordt de techniek uitgebreid getest. De bouw van dit nieuwe modulaire en circulaire onderstation in Den Haag is in april 2024 gestart en wordt omstreeks februari 2025 opgeleverd.